Udział Instytutu Geofizyki PAN w realizacji zadań Krajowego Ośrodka Naukowego Wiodącego w latach 2014-2018
Latem 2013 roku, w związku z ogłoszonym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego drugim konkursem na Krajowe Naukowe Ośrodki Wiodące w zakresie nauk przyrodniczych wraz z prof. dr hab. Jackiem Janią z Wydziału nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zainicjowaliśmy projekt powołania wspólnie Centrum Studiów Polarnych zapraszając do współpracy jako partnera Instytut Oceanologii PAN. Głównym celem powstania przyszłego konsorcjum skrótowo nazywanego Polar‑KNOW był dalszy rozwój interdyscyplinarnych badań środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki na światowym poziomie, a także jeszcze efektywniejsze kształcenie młodej kadry naukowej.
Dodatkowym efektem wspólnych działań miała być aktywizacja i współpraca międzyinstytucjonalnych interdyscyplinarnych zespołów naukowych w zakresie:
- Zbadania i zrozumienia zmian oraz interakcji pomiędzy najważniejszymi abiotycznymi elementami środowiska polarnego stanowiącymi główny przedmiot proponowanych studiów naukowych, a także istotne oddziaływania tych zmian na ekosystemy morskie i lądowe.
- Wpływ przyspieszonych zmian klimatu w Arktyce na klimat i zjawiska ekstremalne w średnich szerokościach geograficznych, w tym obejmujących Polskę.
Zaproponowane propozycje nowego projakościowego interdyscyplinarnego kształcenia doktorantów i studentów, a także program badań skoncentrowany w unikatowym arktycznym laboratorium terenowym Hornsund na Svalbardzie uzyskał najlepsze oceny w oczach ekspertów zagranicznych i krajowych, czego efektem było nadanie Centrum Studiów Polarnych statusu Krajowego Ośrodka Naukowego Wiodącego na lata 2014-2018 w dziedzinie nauk o Ziemi.
Czym był jeszcze Polar-KNOW w tych latach, oprócz dodatkowego finansowania, dla IGF PAN?
Był szansą na pozyskanie nowej, młodej, dobrze wykształconej kadry dla rozwoju badań i zadań planowanych w Instytucie Geofizyki w przyszłych latach, a także wyzwolenie nowych inicjatyw i jeszcze większego zaangażowania wśród pracujących w nim naukowców oraz personelu wspomagającego.
W trakcie tych pięciu lat w realizację przedsięwzięć Polar-KNOW zaangażowały się 144 osoby, czyli ponad ¾ pracowników, jakich zatrudniał lub kształcił Instytut.
Powołane przez Dyrektora Instytutu osiem zespołów tematycznych rozpatrzyło 531 wniosków o wsparcie finansowe działań podnoszących kwalifikacje i kompetencje pracowników oraz doktorantów, wspierające program staży i wyjazdów zagranicznych, inspirujące aplikowanie o granty krajowe i zagraniczne, czy też mobilizujące do publikowania wyników prowadzonych badań w najlepszych czasopismach naukowych.
Bezpośrednimi beneficjentami wsparcia finansowego przez Polar-KNOW było 117 osób, a kwota wsparcia to 3 mln zł.
Polar-KNOW oprócz znacznej poprawy stanowisk pracy i warsztatu badawczego Instytutu, na który przeznaczono prawie 1,6 mln zł, poprawił komfort finansowy Instytutu wzbogacając dochody kosztami pośrednimi w wysokości 2,5 mln zł. Pozwolił również znacząco poprawić kontakty z uznanymi w świecie specjalistami z zagranicy. W trakcie tych pięciu lat gościliśmy aż 39 osób z całego świata, zorganizowaliśmy również kilka międzynarodowych konferencji i spotkań.
Wartością dodaną utworzenia partnerstwa pomiędzy jednostkami PAN a Uniwersytetem Śląskim było zaangażowanie i wykorzystanie drzemiącego potencjału dydaktycznego pracowników naszego Instytutu do prowadzenia przez 3 lata zajęć oraz prac na specjalizacji magisterskiej Eksploracja Obszarów Polarnych i Górskich. Instytut w ramach zajęć dydaktycznych zorganizował 19 zjazdów z blokami wykładowymi i seminaryjnymi, a także specjalistycznymi warsztatami w obserwatoriach w Belsku i Świdrze.
Jednym z elementów naszego wniosku o status KNOW był rozwój kadrowy związany z badaniami polarnymi w poszczególnych jednostkach Centrum w okresie 5 lat.
W grupie samodzielnych pracowników nauki w IGF PAN – przewidziano 2 profesury i 4 habilitacje.
Efekt to nadane przez Prezydenta RP 3 tytuły profesora (w tym jeden polarny) oraz 2 wnioski o profesurę złożone do Centralnej Komisji ds. Tytułów i Stopni Naukowych), a także 14 stopni doktora habilitowanego (w tym cztery polarne) oraz 2 postępowania habilitacyjne w toku.
Natomiast z planowanego rozwoju młodej kadry naukowej w liczbie 5 doktoratów z zakresu badań polarnych w IGF PAN, stopień doktora uzyskało 8 osób, z ogólnej liczby 26 doktorów wypromowanych w naszym Instytucie w latach 2014-2018.
Na szczególne uznanie i najbardziej widocznym efektem Polar-KNOW było wypromowanie, w ciągu czterech lat, sześciu doktorów kształconych w ramach Interdyscyplinarnych Studiów Polarnych.
Czy możemy się czuć usatysfakcjonowani z dobrze wykorzystanego statusu, jaki miał nasz Instytut przez ostatnie pięć lat ?
Ocenią to eksperci krajowi i zagraniczni powołani przez Ministerstwo. Niemniej pozostaje niedosyt i refleksja, że nie w pełni wykorzystaliśmy dla przyszłości naszego Instytutu tę dobrze wykształconą młodą kadrę naukową, bowiem większość z nich zasiliła kadrowo inne jednostki i instytucje w kraju bądź za granicą.
Pozycja krajowa i międzynarodowa, jaką osiągnęło Centrum Studiów Polarnych w tak krótkim okresie 5 lat oraz nabyte doświadczenia, dały dobre podwaliny do powołania nowej Międzynarodowej Środowiskowej Szkoły Doktorskiej, która już w czerwcu 2019 roku rozpoczęła rekrutację, zgodnie z nowymi wymaganiami stawianymi we wdrażanej Konstytucji dla Nauki.
Prof. dr hab. Piotr Głowacki
Członek Zarządu Centrum Studiów Polarnych