Author: Anna Wielgopolan

W czwartek, 13 czerwca, w pięknych okolicznościach przyrody, w Centralnym Obserwatorium Geofizycznym w Belsku, otwarto nowoczesne Centrum Infrastruktury Badawczej Obserwacji Geomagnetycznych i Magnetotellurycznych – GeoElMag koordynowane przez Instytutu Geofizyki PAN i Instytutu Geodezji i Kartografii w ramach projektu EPOS-PL System Obserwacji Płyty Europejskiej

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Otwarcie laboratorium GeoElMag to nie tylko wielki sukces, ale i kamień milowy w poprawie jakości obserwacji magnetycznych i magnetotellurych prowadzonych od wielu lat w Centralnym Obserwatorium Geofizycznym Instytutu Geofizyki PAN w Belsku. Nowa infrastruktura badawcza została zakupiona w ramach realizowanego zadania 3 – Centrum Infrastruktury Badawczej Obserwacji Geomagnetycznych i Magnetotellurycznych w projekcie EPOS-PL – System Obserwacji Płyty Europejskiej.Jak mówi dr inż. Dorota Olszewska, kierownik projektu EPOS-PL: Prace nad laboratorium rozpoczęły się we wrześniu 2017 r. i pochłonęły ponad 1 400 000 zł z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Instytutu Geofizyki PAN. Obecnie laboratorium dysponuje już całą aparaturą badawczą przewidzianą do zakupu w ramach projektu i może stanowić bardzo konkurencyjną ofertę w badaniach litosfery Ziemi. Mamy nadzieję, że w ciągu najbliższych miesięcy dane magnetotelluryczne zostaną udostępnione na europejskiej platformie EPOS i będą stanowiły nową części bazy danych magnetycznych, które do tej pory nie były przewidziane do udostępniania w ramach programu EPOS.

Projekt EPOS PL wzbogacił laboratorium GeoElMag o nowoczesną aparaturę badawcza, przede wszystkim o magnetometry do rejestracji trzech ortogonalnych składowych pola magnetycznego, wyczekiwana przez naukowców aparaturę do rejestracji pola całkowitego, która zostanie zainstalowana w Obserwatorium w Belsku oraz na Spitsbergenie; urządzenia do rejestracji sygnałów analogowych, które są wykorzystywane do różnych czujników magnetycznych; cewki do rejestracji zjawiska rezonansu Schumanna; oraz największy zakup – stację magnetotelluryczną.

Tak naprawdę to laboratorium nie ma jednego stałego miejsca, bo aparatura będąca na jego wyposażeniu będzie instalowana we obserwatoriach geofizycznych i magnetycznych należących do IGF PAN w Belsku, na Helu i w Polskiej Stacji Polarnej na Spitsbergenie, a także w stacjach permanentnych – na Litwie, w Suwałkach, Poleskim Parku Narodowym, oraz w Zagórzycach, koło Krakowa. Bardzo się cieszymy, że aparatura, która wchodzi w skład laboratorium GeoElMag, będzie wykorzystywana przez badaczy z Instytutu Geofizyki i Instytutu Geodezji i Kartografii realizujących wspólnie zadanie 3 w ramach projektu EPOS-PL – relacjonuje kierownik Centralnego Obserwatorium Geofizycznego w Belsku, dr Jan Reda.

Projekt EPOS-PL zakłada że od grudnia 2021 laboratorium GeoElMag będzie mogło być wykorzystywane komercyjnie, natomiast naukowcy nadal będą mieli do niego dostęp niekomercyjny. Przed kierownictwem i koordynatorami projektu EPOS-PL pozostaje ustalenie ogólnych zasad udostępniania infrastruktury badawczej zainteresowanym naukowcom oraz ustalenie  preferencyjnych warunków dla współpracującego z konsorcjum przedsiębiorcy i instytucji uczestniczących w projekcie.

Udział Instytutu Geofizyki PAN w realizacji zadań Krajowego Ośrodka Naukowego Wiodącego w latach 2014-2018

Latem 2013 roku, w związku z ogłoszonym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego drugim konkursem na Krajowe Naukowe Ośrodki Wiodące w zakresie nauk przyrodniczych wraz z prof. dr hab. Jackiem Janią z Wydziału nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zainicjowaliśmy projekt powołania wspólnie Centrum Studiów Polarnych zapraszając do współpracy jako partnera Instytut Oceanologii PAN. Głównym celem powstania przyszłego konsorcjum skrótowo nazywanego Polar‑KNOW był dalszy rozwój interdyscyplinarnych badań środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki na światowym poziomie, a także jeszcze efektywniejsze kształcenie młodej kadry naukowej.

Dodatkowym efektem wspólnych działań miała być aktywizacja i współpraca międzyinstytucjonalnych interdyscyplinarnych zespołów naukowych w zakresie:

• Zbadania i zrozumienia zmian oraz interakcji pomiędzy najważniejszymi abiotycznymi elementami środowiska polarnego stanowiącymi główny przedmiot proponowanych studiów naukowych, a także istotne oddziaływania tych zmian na ekosystemy morskie i lądowe.
• Wpływ przyspieszonych zmian klimatu w Arktyce na klimat i zjawiska ekstremalne w średnich szerokościach geograficznych, w tym obejmujących Polskę.

Zaproponowane propozycje nowego projakościowego interdyscyplinarnego kształcenia doktorantów i studentów, a także program badań skoncentrowany w unikatowym arktycznym laboratorium terenowym Hornsund na Svalbardzie uzyskał najlepsze oceny w oczach ekspertów zagranicznych i krajowych, czego efektem było nadanie Centrum Studiów Polarnych statusu Krajowego Ośrodka Naukowego Wiodącego na lata 2014-2018 w dziedzinie nauk o Ziemi.

Czym był jeszcze Polar-KNOW w tych latach, oprócz dodatkowego finansowania, dla IGF PAN?

Był szansą na pozyskanie nowej, młodej, dobrze wykształconej kadry dla rozwoju badań i zadań planowanych w Instytucie Geofizyki w przyszłych latach, a także wyzwolenie nowych inicjatyw i jeszcze większego zaangażowania wśród pracujących w nim naukowców oraz personelu wspomagającego.

W trakcie tych pięciu lat w realizację przedsięwzięć Polar-KNOW zaangażowały się 144 osoby, czyli ponad ¾ pracowników, jakich zatrudniał lub kształcił Instytut.

Powołane przez Dyrektora Instytutu osiem zespołów tematycznych rozpatrzyło 531 wniosków o wsparcie finansowe działań podnoszących kwalifikacje i kompetencje pracowników oraz doktorantów, wspierające program staży i wyjazdów zagranicznych, inspirujące aplikowanie o granty krajowe i zagraniczne, czy też mobilizujące do publikowania wyników prowadzonych badań w najlepszych czasopismach naukowych.

Bezpośrednimi beneficjentami wsparcia finansowego przez Polar-KNOW było 117 osób, a kwota wsparcia to 3 mln zł.

Polar-KNOW oprócz znacznej poprawy stanowisk pracy i warsztatu badawczego Instytutu, na który przeznaczono prawie 1,6 mln zł, poprawił komfort finansowy Instytutu wzbogacając dochody kosztami pośrednimi w wysokości 2,5 mln zł. Pozwolił również znacząco poprawić kontakty z uznanymi w świecie specjalistami z zagranicy. W trakcie tych pięciu lat gościliśmy aż 39 osób z całego świata, zorganizowaliśmy również kilka międzynarodowych konferencji i spotkań.

Wartością dodaną utworzenia partnerstwa pomiędzy jednostkami PAN a Uniwersytetem Śląskim było zaangażowanie i wykorzystanie drzemiącego potencjału dydaktycznego pracowników naszego Instytutu do prowadzenia przez 3 lata zajęć oraz prac na specjalizacji magisterskiej Eksploracja Obszarów Polarnych i Górskich. Instytut w ramach zajęć dydaktycznych zorganizował 19 zjazdów z blokami wykładowymi i seminaryjnymi, a także specjalistycznymi warsztatami w obserwatoriach w Belsku i Świdrze.

Jednym z elementów naszego wniosku o status KNOW był rozwój kadrowy związany z badaniami polarnymi w poszczególnych jednostkach Centrum w okresie 5 lat.

W grupie samodzielnych pracowników nauki w IGF PAN – przewidziano 2 profesury i 4 habilitacje.

Efekt to nadane przez Prezydenta RP 3 tytuły profesora (w tym jeden polarny) oraz 2 wnioski o profesurę złożone do Centralnej Komisji ds. Tytułów i Stopni Naukowych), a także 14 stopni doktora habilitowanego (w tym cztery polarne) oraz 2 postępowania habilitacyjne w toku.

Natomiast z planowanego rozwoju młodej kadry naukowej w liczbie 5 doktoratów z zakresu badań polarnych w IGF PAN, stopień doktora uzyskało 8 osób, z ogólnej liczby 26 doktorów wypromowanych w naszym Instytucie w latach 2014-2018.

Na szczególne uznanie i najbardziej widocznym efektem Polar-KNOW było wypromowanie, w ciągu czterech lat, sześciu doktorów kształconych w ramach Interdyscyplinarnych Studiów Polarnych.

Czy możemy się czuć usatysfakcjonowani z dobrze wykorzystanego statusu, jaki miał nasz Instytut przez ostatnie pięć lat ?

Ocenią to eksperci krajowi i zagraniczni powołani przez Ministerstwo. Niemniej pozostaje niedosyt i refleksja, że nie w pełni wykorzystaliśmy dla przyszłości naszego Instytutu tę dobrze wykształconą młodą kadrę naukową, bowiem większość z nich zasiliła kadrowo inne jednostki i instytucje w kraju bądź za granicą.

Pozycja krajowa i międzynarodowa, jaką osiągnęło Centrum Studiów Polarnych w tak krótkim okresie 5 lat oraz nabyte doświadczenia, dały dobre podwaliny do powołania nowej Międzynarodowej Środowiskowej Szkoły Doktorskiej, która już w czerwcu 2019 roku rozpoczęła rekrutację, zgodnie z nowymi wymaganiami stawianymi we wdrażanej Konstytucji dla Nauki.

                                                           Prof. dr hab. Piotr Głowacki

                                                           Członek Zarządu Centrum Studiów Polarnych

Poszukujemy naukowców chętnych do skorzystania z dobrodziejstw CITIZEN SCIENCE (nauki obuwatelskiej) w ramach projektu BRITEC – BRINGING RESEARCH INTO THE CLASSROOM

Projekt BRITEC proponuje wprowadzenie badań naukowych do praktyki szkolnej przy pomocy działań w zakresie nauki obywatelskiej, współtworzonej przez szkoły i instytucje badawcze, początkowo w czterech krajach partnerskich (Belgia, Grecja, Polska i Hiszpania), a następnie w całej Europie i poza nią. Ważnym elementem projektu BRITEC jest stworzenie międzynarodowej społeczności nauczycieli i naukowców, której celem będzie ustalenie warunków współpracy w dziedzinie edukacji szkolnej i badań.

Jeżeli chcesz być częścią tego projektu, zgłoś swoją inicjatywę nauki obywatelskiej, która będzie realizowana przez uczniów, pod czujnym okiem nauczycieli, w roku szkolnym 2019/2020. Nakreśl temat, pytanie i metody badawcze, przygotujemy dla Ciebie kwestionariusz, a uczniowie pomogą Ci w pozyskaniu wskazanych przez Ciebie danych, a tym samym zaoszczędzą twój czas, który musiałbyś poświęcić na wyprawy terenowe, lub dostarczą Ci informacji, które wcześniej byłby trudne, lub niemożliwe do pozyskania.

PRZYKŁAD?

Już teraz wiemy, że uczniowie w roku szkolnym 2019/2020 zaangażują się w temat poświęcony Promieniowaniu UV i witaminie D3. Dzięki tej inicjatywie dowiedzą się, czy możliwe jest uzyskanie odpowiedniej dawki witaminy D3 z promieniowania UV w czasie spędzanym na świeżym powietrzu, na przykład podczas wycieczki klasowej.W ramach tego działania uczniowie będą mierzyć promieniowanie UV i obliczać dawki witaminy D3, korzystając z wcześniej dostarczonych formuł. Uczniowie będą mogli również obliczyć ryzyko oparzeń słonecznych i „bezpiecznego” czasu opalania. Badania będą polegać na pomiarach UV i szczegółowym raportowaniu sposobu ekspozycji na na działanie promieni słonecznych (np. ubranie). Uczniowie zostaną wyposażeni w proste mierniki UV i odpowiednio przeszkoleni, aby zapewnić wiarygodność pomiarów i przydatność danych. Z kolei naukowiec dostanie cenną informację zwrotną, którą ciężko byłoby mu otrzymać bez udziału uczniów – dowie się jaką dawkę witamy D3 uzyskają dzieci podczas czasu spędzonego na zewnątrz. 

Czekamy na Twoje zgłoszenie! gozdzik@igf.edu.pl

Geofizyczne zagrożenia związane z eksploatacją zasobów naturalnych Ziemi, w tym zagrożenia sejsmiczne, odgrywają ogromną i stale rosnącą rolę społeczno-ekonomiczną w Polsce i na całym świecie. Wychodząc naprzeciw temu wyzwaniu, jednostki naukowe z 16. Krajów Europy, kierowane przez Instytut Geofizyki PAN, skonsolidowały swoje prace w ramach EPOS (European Plate Observing System), a ich unikalny charakter prac podkreśliło utworzenie dedykowanego pakietu WP14 Thematic Core Services Athtropogenic Hazards (TCS AH) w ramach fazy implementacyjnej projektu EPOS (EPOS-IP).

Kolejnym krokiem rozwoju tej społeczności jest powołanie międzynarodowego konsorcjum Thematic Core Service Anthropogenic Hazards Consortium, które pozostaje otwarte na nowych członków ze świata nauki oraz przemysłu. Spotkanie inaugurujące prace konsorcjum odbyło się 8 maja 2019 w Pizie, w zabytkowych murach Palazzo del Consiglio dei Dodici, czyli Pałacu Rady Dwunastu Rycerzy Zakonu Św. Stefana. W spotkaniu, obok Instytutu Geofizyki PAN,  udział wzięli przedstawiciele prestiżowych europejskich instytucji naukowych, m.in. CNRS, INERIS, INGV, LTU, University of Oulu, GIG, GFZ, University of Keele, ACC-AGH, a także reprezentanci przemysłu, w tym m.in. PGG S.A.

Spotkanie  konsorcjum poprzedziło spotkanie podsumowujące prace WP14 TCS AH w ramach projektu EPOS IP finansowanego przez KE, kierowanego przez dr hab. inż. Beatę Orlecką-Sikorę, prof. PAN.

Po spotkaniu Konsorcjum, 9 maja, odbyły się warsztaty poświęcone sejsmiczności antropogenicznej, zorganizowane przez Istituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia. Prelegentami podczas warsztatów z ramienia IGF PAN byli dr hab. inż. Beata Orlecka-Sikora, prof. PAN oraz dr hab. Grzegorz Lizurek. Przeprowadzono je w 2 sesjach:

• sesja 1 poświęcona była epizodom dostępnym na platformie IS-EPOS
• sesja 2 dedykowana była metodom badań i analizie danych.

Każda sesja składała się z dwóch części: pierwsza z nich przedstawiła dostępne na platformie IS-EPOS epizody i serwisy. Druga część była otwarta na przyjmowanie nowych pomysłów, technik oraz metod, które mogłyby uzupełnić rozwiązania już dostępne na Platformie, i które mogłyby zostać na niej zintegrowane w przyszłości. Zwieńczeniem warsztatów było forum końcowe, podczas którego skupiono na ocenie stanu epizodów i usług dostępnych na platformie IS-EPOS, a także na przyszłych zmianach i udoskonaleniach.